Artikelen | Ton Huijsman - Toonkunstenaar

Warming-up voor het studeren, voor de les of voor een concert. Veel musici doen er ietwat schamper over. ‘Even inspelen, dan kan ik wel weer’. Je hoort ze daarbij haast denken: ‘dat heb ik niet nodig hoor, jij wel?’ Soms zeggen ze dit ook hardop. Mijn antwoord is dan meestal: ‘het hangt er vanaf hoe serieus jij je vak neemt,’ waarbij ik natuurlijk geen vrienden maak. Maar het gaat me er niet om een ‘overwinning’ te behalen in een discussie met een arrogante collega. Ik wil graag weten hoe ze tegenover een warming up routine staan en vooral hoe zij het doen en wat ze doen.

Bij veel Nederlandse musici is warming up bij musici een beladen onderwerp. Soms wordt het ook als een grap gezien (‘ik ga toch geen marathon lopen of zoiets?’). Zij volgen wel een bepaald protocol met het instrument in de hand (door het spelen van toonladders, arpeggio’s, lastige loopjes etc.) maar opwarm oefeningen hieraan voorafgaand zijn meestal uit den boze.

Maar er zijn wereldwijd steeds meer musici die dit onderwerp serieus nemen (zie hiervoor het eerder verschenen artikel over blessures) en een bepaald stappenplan of dagelijkse routine volgen, voordat zij hun instrument ter hand nemen. Er is ook een groeiend aantal medische specialisten en organisaties die musici als hun speciale doelgroep zien.

Wat beoog je met een warming up?
Met een warming up bereid je jezelf voor op dat wat komen gaat: het leveren van een fysieke en mentale prestatie. In ons geval is dat gitaar studeren, een les geven of volgen, een uitvoering of concert geven. Een goede warming up richt zich op zowel het lichamelijke als het geestelijke aspect. Om precies te zijn: het geestelijke komt op de eerste plaats, het lichamelijke aspect volgt hieruit voort: warming up begint met focussen.

Het geestelijke aspect.
Ervan uitgaande dat je een warming up serieus neemt begint de mentale voorbereiding voordat je iets gaat doen: in sommige gevallen (de professional) op het moment dat je ’s morgens wakker wordt. Tijdens de warming up concentreer je je op hetgeen je tijdens de handeling in je spieren en gewrichten voelt en je scant in gedachten de al of niet waarneembare verbeteringen in je lichaam. Stroomt je bloed beter door je handen? Worden je gewrichten soepeler? Sommigen zouden het mindfulness noemen denk ik.
Houd daarbij in gedachten dat de warming up geen doel op zichzelf is. Het is een middel om overbodige stress kwijt te raken, om rust in je denken te bewerkstelligen zodat je je straks beter kunt concentreren. Je maakt je lichaam gereed om straks je instrument op te pakken.

Het lichamelijke aspect
Om een gitaristische prestatie te kunnen leveren moeten je spieren opgewarmd zijn. Het bloed moet goed door je aderen stromen zodat je spieren en hersenen goed van zuurstof en energie voorzien worden. Begin altijd rustig. Forceer niets. Ga pas stretch- en kracht oefeningen doen als je spieren op temperatuur gekomen zijn. Concentreer je zo volledig mogelijk op je houding en de bewegingen die je maakt. En vooral: waarom je die bewegingen maakt.

Je weet het als je een perfecte warming up hebt gedaan: Je hebt dan zo’n zin om gitaar te gaan spelen dat alleen een ramp je zou kunnen weerhouden om je gitaar te pakken.

Wat doen anderen als warming up?
Wat voor soort warming up je gaat doen hangt af van welk doel je er mee beoogt. Dafne Schippers zal een heel andere warming up doen dan Epke Zonderland of Tom Dumoulin. Top schaatsers voeren weer een heel ander soort warming up uit dan voetballers. Marathon lopers hebben een ander soort warming up nodig dan musici. De een doet yoga oefeningen, de ander gymt mee met de dagelijkse ochtendgymnastiek op de televisie en weer een ander gaat flamenco dansen (zoals Heike Mathiesen, een vooraanstaand Duitse gitariste). Sommige gitaristen gaan wel heel ver; als je de warming up van Joe Satriani gaat doen hoef je niet meer naar een sportschool.
Wat ik doe? Ik combineer huishoudelijke werkzaamheden met ademhalings-oefeningen. Lekker efficiënt; de bedden opgemaakt, de was gestreken en de afwas gedaan en ook nog eens klaar om mijn gitaar op te pakken. Een warming up waar mijn vrouw ook erg blij mee is.

Wat doe jij?
Je moet een warming up doen die goed bij je past. Om een idee te krijgen voor een warming up voor musici kun je even gaan kijken op de Engelse website van BAPAM. Daar kun je een bestand met warming up oefeningen downloaden die voor muzikanten bestemd is. Er staan in dit bestand ook goede tips. De bewegingen die ik maak tijdens mijn warming up zijn hierop gebaseerd. Je moet ook niet komen kijken hoe ik de bedden opmaak of de afwas doe. Je zou abrupt een lachstuip krijgen. Maar het werkt wel en daar gaat het me per slot van rekening om.

Conclusie
Je kunt het bovenstaande artikel natuurlijk lezen en denken: ‘Goh, dat is ook grappig’. Maar ik zou je willen uitnodigen het eens te proberen. Het kan zijn dat je het een nutteloos tijdverdrijf vindt. Maar het kan ook zo zijn, en mijns insziens is dat waarschijnlijker, dat je er heel veel aan hebt. Dat je fit aan je gitaarspel begint en dat je er zelfs heel veel zin in krijgt om te gaan oefenen. En nog iets: je krijgt er ook een betere conditie van. Dus, wat houd je tegen?

Nog niet zo heel lang geleden, het was vlak voor de zomervakantie van 2018, kreeg ik zelf te maken met een vervelende blessure. Na een gezellige muziekles in groep 3 op een basisschool in Schiedam wilde ik een kratje met muziekinstrumenten optillen om naar de volgende klas te gaan. Opeens schoot er een vlammende pijn door mijn rechterhand. ‘Geforceerd’, schoot het door mijn hoofd en ik wist het meteen: de komende 2 weken zo weinig mogelijk spelen, alleen als het echt nodig is. Gelukkig kon ik nog wel mijn muzieklessen in de volgende groepen geven. Maar dan met een kleine handicap.

De meesten van ons gaan pas iets tegen dit soort ongemakken doen als het te laat is. We kennen allemaal de spreekwoorden ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’ en ‘beter voorkomen dan genezen’. Maar jammer genoeg staan we vaker in het leven met in gedachten ‘het zal allemaal wel meevallen’ of ‘mij overkomt dat niet’. Helaas blijkt dit laatste telkens weer een illusie.

Topsporters zijn zich er maar al te goed van bewust dat een zware belasting (training, wedstrijd) een aanslag op het lichaam is. Daarom nemen zij voorbereiding en herstel van de inspanning heel serieus. Zij volgen een programma van voorbereiding, rust en voeding volgens een vast schema en hebben dit opgenomen in hun levenspatroon. Dit is geen garantie om blessurevrij te blijven, maar wel een voorwaarde. Doen zijn dit niet dan is een ziekenhuisopname (en misschien wel een rolstoel) een gegarandeerd vooruitzicht.

Ook musici kennen beroepsziekten (en –blessures). Ook zij (wij) leveren dagelijks zware inspanningen om hun instrument beter te leren spelen. En ja, helaas lopen er talrijke muzikanten de deur bij de fysiotherapeut bijna plat als gevolg van overbelasting van spieren, botten en gewrichten. Helaas ken ik een behoorlijk aantal gitaristen die, als gevolg van een chronische blessure, hun vak niet meer op professioneel niveau kunnen uitvoeren en een carrière switch hebben moeten maken.
Om er een te noemen: een bekend voorbeeld is de Canadese topgitariste Liona Boyd (Website en Wikipedia). Als gevolg van focale dystonie kon zij geen zware gitaarstukken meer spelen en maakte in 2002 de overstap naar singer songwriter (zij kan gelukkig ook goed zingen) wat voor haar gepijnigde handen een enorme verlichting betekende. Zo kan zij haar vak als uitvoerend musicus toch nog blijven uitvoeren.

Blessures

Als niet-musicus en als starter of beginner op de gitaar is het soms moeilijk te begrijpen wat voor een ‘ramp’ een blessure voor een gitarist kan betekenen. Een gebroken nagel was een aantal jaren geleden (voordat er nagelreparatie setjes in de handel verschenen) voor sommige gitaristen al een reden om een concert af te zeggen. Een gebroken vinger? Na 6 weken gips doet ‘ie het toch weer? Even revalideren toch? Jazeker, maar niet voor de gitarist. Die is met die revalidatie op zijn minst een half jaar kwijt. Ik ken een klaveciniste die vanwege een gebroken middenhandsbeentje nooit meer klavecimbel heeft kunnen spelen. Ik mag er niet aan denken dat mij dit zou overkomen.

Blessures die je hinderen bij je gitaarspel, of dit zelfs onmogelijk maken, zijn er in allerlei soorten en maten. Voor het gemak heb ik ze ingedeeld in 3 categorieën:
1. Blessures die je oploopt door verwondingen of stoten.
2. Blessures vanwege overbelasting.
3. Blessures vanwege slijtage.

Iedere categorie heeft 3 gradaties:
1. Hij is vervelend of pijnlijk en hindert je bij het spelen.
2. Hij hindert je zodanig dat je niet al te lang kunt spelen.
3. Het is onmogelijk om met de blessure te spelen.

Als een blessure tijdelijk is moet je rusten en revalideren. Daarna kun je weer aan de slag. Sommige speciale techniek oefeningen op je gitaar kunnen zelfs revaliderend zijn. Helaas kan een blessure, net als die van Liona Boyd, ook chronisch zijn.

Categorie 1 – blessures die je oploopt door verwondingen of stoten.
Deze zijn te talrijk om op te noemen. Een ongeluk zit in een klein hoekje. Maar het is belangrijk om te beseffen dat er een groot nuanceverschil is tussen musici en niet-musici. Wat voor deze laatsten misschien slechts een beetje hinderlijk is kan voor de gitarist complete invaliditeit betekenen. Een klein stukje van de vingertop dat je onhandig hebt afgesneden tijdens het snijden van een bos prei betekent voor de niet-musicus slechts een beetje jodium en een pleister. Maar een gitarist kan in zo’n geval minstens 3 weken niet meer optreden met alle gevolgen van dien: geen inkomsten, conditieverlies, tijdelijk verlies van vaardigheden et cetera. Een beet van een hond in de hand is voor de een vervelend en pijnlijk, voor de gitarist betekent dit een regelrechte ramp: tijdelijke of permanente invaliditeit (op gitaargebied). Even struikelen op de trap waarbij je, om je val te breken, met een hand tegen een muur aanslaat: een verbandje erom, maar de gitarist moet zijn concert van die avond afzeggen.

Voorbeelden te over. Ik denk dat iedere gitarist wel eens een ongelukje heeft gehad waardoor hij een korte of langere tijd niet kon spelen. De blessure kan tijdelijk zijn maar in het ongunstigste geval kan het betekenen dat de gitarist zijn beroep niet meer kan uitoefenen.

Categorie 2 – Blessures vanwege overbelasting
Het gevaar van overbelasting zit in een klein hoekje. Te lang doorspelen terwijl je pijn of kramp hebt kan maar al te gemakkelijk leiden tot allerlei beschadigingen van huid, spieren, pezen, zenuwen en zelfs botten. Veel gitaristen die te enthousiast lang doorspelen of oefenen lijden in meer of mindere mate aan RSI (ook wel bekend als muisarm vanwege overmatig computergebruik).

Een andere kwaal die verband houdt met overbelasting is het Carpale Tunnel Syndroom. Deze aandoening is het gevolg van het –gedurende lange tijd– maken van een zelfde beweging. Dit wordt ook wel Occupational Overuse Syndrome (OOS) genoemd. Je kunt online hierover veel informatie vinden.

Een minder bekende overbelastingskwaal is de peesschede ontsteking. Te herkennen aan een knikkerachtige bobbel op de rug van de hand. Hierbij is er een scheurtje in de beschermingslaag van een pees gekomen waar de pees naar buiten komt. Pijnlijk en vervelend.

Slijmbeursontsteking komt vooral bij drummers voor, met name in de schouders. Helaas zijn er ook gitaristen die hiermee te maken hebben. Alle blessures door overbelasting kunnen genezen door absolute rust van het lichaamsdeel die de kwaal treft. In bijna alle gevallen duurt die rust minimaal 6 weken. Daarnaast moeten ze veelal behandeld worden door een fysiotherapeut.

Categorie 3 – Blessures vanwege slijtage
Dit zijn de ernstigste blessures omdat deze niet meer te genezen zijn. Ze worden op den duur alleen maar erger. Je leert er hooguit mee leven, met of zonder pijnstillers. De focale dystonie die Liona Boyd overkwam heb ik al genoemd. Een uiterst vervelende slijtage is Artrose. Dit is een natuurlijke slijtage aandoening in de vingers en gewrichten die bijna alle mensen van boven de 55 jaar schijnen te hebben. Dus ook niet-gitaristen lijden hieraan. 80% van hen merkt hier niets van.

Andere slijtage blessures zijn vaak te wijten aan een verkeerde speelhouding (nek- en rugklachten) en een verkeerde speeltechniek. Daarom is de rol van de gitaardocent ook zo belangrijk. Een goede, gediplomeerde, docent let altijd op je houding en techniek.

Maar ook een docent kan niet altijd blessures bij zijn (of haar) leerlingen voorkomen. Daarom is het voor iedere gitarist belangrijk om zich bewust te zijn van de gevaren van blessures. Denk maar eens aan de topsporter die regelmatig, en op tijd, rust neemt. En ook die rust heel serieus neemt. Voor de inspanning een goede warm-up kan veel blessureleed voorkomen.