Hoe werkt je geheugen?
‘Meester, speelt u dat zomaar uit uw hoofd? Hoe kunt u al die noten nou allemaal onthouden? Kunt u alle stukken uit dit boek zomaar spelen zonder naar de muziek te kijken?’ In één adem kwam het er bij dat leerlingetje uit terwijl ze mij met grote ogen aankeek. Verbazing en ongeloof stonden in haar ogen te lezen. Een jaar later kon ze het zelf ook. Ze had van mij geleerd hoe ze gitaarliedjes moest leren zodat ze zonder bladmuziek de mooiste stukken kon spelen. En ze kon er zo tien achter elkaar spelen; een repertoire van bijna een half uur muziek.
Uit het hoofd spelen is niet moeilijk, en eigenlijk een noodzaak als je gitaar wilt leren spelen. Want om mooi en goed te leren spelen moet je naar jezelf luisteren. En als je leest luister je niet. Maar hoe leer je dan om al die stukken te onthouden? Om dit te kunnen leren moet je weten en begrijpen hoe je geheugen werkt.
Het geheugen, een netwerk
Je geheugen zit niet op een bepaalde plaats in je hoofd, of in een gedeelte van je hersenen. Er zijn ook geen speciale geheugencellen of zoiets, waar je herinneringen in zitten weggestopt. Sterker nog, je geheugen zit niet alleen in je hoofd maar het zit in je hele lichaam. Je geheugen is namelijk een neuraal netwerk van zenuwcellen die met elkaar verbonden zijn. Overal in je lichaam zit een stukje van een of andere herinnering. Zo kun je je bijvoorbeeld voorstellen (herinneren) hoe iets wat je bekend is aanvoelt zonder het aan te raken of in je handen te hebben. Of hoe koude aanvoelt terwijl je lekker warm bij het open haardvuur zit. Of hoe pijn aanvoelt terwijl er niets aan de hand is. Het is wel zo dat je met je hoofd je geheugen (dat hele netwerk) bewust kunt besturen. Het brein is een heel complex neuraal netwerk.
Maar er komen ook onbewuste herinneringen in je geheugen terecht. Ik zal proberen uit te leggen wat dat zijn, hoe dat kan, en hoe het werkt.
We onderscheiden twee functies van het geheugen. Je mag ook zeggen twee soorten geheugen. Het ene wordt het lange termijn geheugen en het andere het korte termijn geheugen genoemd.
In je lange termijn geheugen zitten al je herinneringen, alles wat je in je leven geleerd en beleefd hebt. Ook wat je ooit gevoeld, geroken, ervaren hebt en ja, ook alle bewegingen die je in je leven gemaakt hebt. Dit aspect is het motorische deel van je geheugen. Je mechanische vaardigheden. Je zenuwen sturen immers je spieren aan. Als je een gitaarstuk uit je hoofd speelt doe je dit vanuit dit lange termijn geheugen. Je kunt dit geheugen vergelijken met de harde schijf van je computer. Of met een CD of met een DVD. Alles staat er op / zit er in.
Je korte termijn geheugen is je werkgeheugen. Het is razendsnel en heel flexibel. Allerlei indrukken, beelden, woorden, getallen etc. floepen er in en er uit. Wat je bewust en onbewust waarneemt, of wat je aan het leren bent, komt via je ogen, oren, gevoelszenuwen etc. je korte termijn geheugen binnen. Je kunt dit geheugen vergelijken met de geheugenchip in je computer, het RAM-geheugen.
Wat belangrijk is om te onthouden stuur je bewust of onbewust naar je lange termijngeheugen toe waar het een plaatsje krijgt als herinnering. Als je een nieuw gitaarstuk aan het leren bent doe je dit met je korte termijn geheugen.
Hoe leer je een gitaarstuk uit je hoofd?
Een vaardigheid, of iets anders wat je moet leren (zoals een serie woordjes voor een toets van school) breng je van het korte termijn geheugen naar het lange termijn geheugen door middel van herhaling van de leerstof. Nu is het korte termijn geheugen weliswaar heel snel en flexibel, maar er kan met niet meer dan 7 dingen gewerkt worden. 7 is voor iedereen het maximum, ook voor het grootste genie of talent. Bij het gitaarspelen werk je dus met een serie van 7 handelingen als maximum die je een aantal keren moet herhalen. Maar 7 handelingen zijn geen 7 noten achter elkaar.
Stel je maar eens voor dat je in een passage de C in het eerste vakje van de B-snaar moet spelen, tegelijk met de losse A-snaar. Dat is voor je linkerhand dus 1 vinger maar voor je rechterhand zijn het er 2 (duim en wijs- middel- of ringvinger). Dat zijn dus in totaal 3 dingen, handelingen, waarop je je moet focussen. Zo kom je al gauw aan de serie van 7 als er daarna nog een paar noten komen. Beperk je hoe dan ook dit erg korte stukje van 7 handelingen (langzaam spelen en in het juiste ritme). Speel het stukje 4x, stop even een paar seconden (niet langer dan een halve minuut) en doe het nog eens 4x. Dit keer probeer je het stukje uit je hoofd te spelen. Herhaal deze serie net zo vaak (met een korte pauze van een paar seconden ertussen) tot je het gaat ervaren als een geheel. Je zult zien dat je het nu uit je hoofd kunt spelen.
Leer nu op dezelfde manier het volgende korte stukje. Enzovoort. Je zult zien dat je al met al maar hooguit 10 minuten nodig hebt om een groot deel van je nieuwe stuk uit je hoofd te kunnen spelen. Vergeet niet dat de korte pauzes tussen de series van herhalingen een belangrijk onderdeel zijn van het leerproces. Even hoofd en spieren ontspannen of resetten hoort er bij.
Nu is er nog iets anders aan de hand. Terwijl je aan het leren bent komen er ook allerlei andere zaken tegelijkertijd je lange termijn geheugen binnen zoals geuren, gevoelstemperatuur, buitengeluiden, huiselijke geluiden, herrie van de buren enzovoort. Deze worden gekoppeld aan hetgeen je zojuist geleerd hebt. Dus als je een stuk geleerd hebt terwijl er (onbewust) veel herrie om je heen was zal je je heel onzeker voelen als je het stuk gaat spelen terwijl het heel stil is en er iemand naar je luistert. Herken je dit? Je hebt nog wel zo goed geoefend en op les (of tijdens een concert) gaat het waardeloos.
Nu snap je zeker ook wel dat het heel belangrijk is om een goede oefenplek te hebben waar je niet gestoord wordt. Of een tijdstip voor je oefenuurtje te vinden dat het rustig om je heen is. Overigens is dit de reden dat een orkest, band of solist altijd een paar uur van tevoren repeteert in de concertzaal waar diezelfde dag of avond opgetreden moet worden. Wennen aan de zaal, de akoestiek, de geur, de temperatuur van de plek waar het moet gebeuren is een belangrijk onderdeel van het werk van de professionele musicus.
Datgene wat je geleerd hebt is gekoppeld aan de omstandigheden, indrukken en gewoonten waarin het leerproces heeft plaats gevonden. Zo roep je herinneringen ook weer op uit je geheugen: zorg voor dezelfde omstandigheden, dan komen de herinneringen weer vanzelf naar boven. Ook handig om te weten als je iets moet leren voor school; als je gewend bent om op een potlood te kauwen tijdens het leren doe dit dan ook tijdens je toets of examen. Dat scheelt een heel stuk.