Artikelen | Ton Huijsman - Toonkunstenaar

Nog niet zo heel lang geleden, het was vlak voor de zomervakantie van 2018, kreeg ik zelf te maken met een vervelende blessure. Na een gezellige muziekles in groep 3 op een basisschool in Schiedam wilde ik een kratje met muziekinstrumenten optillen om naar de volgende klas te gaan. Opeens schoot er een vlammende pijn door mijn rechterhand. ‘Geforceerd’, schoot het door mijn hoofd en ik wist het meteen: de komende 2 weken zo weinig mogelijk spelen, alleen als het echt nodig is. Gelukkig kon ik nog wel mijn muzieklessen in de volgende groepen geven. Maar dan met een kleine handicap.

De meesten van ons gaan pas iets tegen dit soort ongemakken doen als het te laat is. We kennen allemaal de spreekwoorden ‘als het kalf verdronken is, dempt men de put’ en ‘beter voorkomen dan genezen’. Maar jammer genoeg staan we vaker in het leven met in gedachten ‘het zal allemaal wel meevallen’ of ‘mij overkomt dat niet’. Helaas blijkt dit laatste telkens weer een illusie.

Topsporters zijn zich er maar al te goed van bewust dat een zware belasting (training, wedstrijd) een aanslag op het lichaam is. Daarom nemen zij voorbereiding en herstel van de inspanning heel serieus. Zij volgen een programma van voorbereiding, rust en voeding volgens een vast schema en hebben dit opgenomen in hun levenspatroon. Dit is geen garantie om blessurevrij te blijven, maar wel een voorwaarde. Doen zijn dit niet dan is een ziekenhuisopname (en misschien wel een rolstoel) een gegarandeerd vooruitzicht.

Ook musici kennen beroepsziekten (en –blessures). Ook zij (wij) leveren dagelijks zware inspanningen om hun instrument beter te leren spelen. En ja, helaas lopen er talrijke muzikanten de deur bij de fysiotherapeut bijna plat als gevolg van overbelasting van spieren, botten en gewrichten. Helaas ken ik een behoorlijk aantal gitaristen die, als gevolg van een chronische blessure, hun vak niet meer op professioneel niveau kunnen uitvoeren en een carrière switch hebben moeten maken.
Om er een te noemen: een bekend voorbeeld is de Canadese topgitariste Liona Boyd (Website en Wikipedia). Als gevolg van focale dystonie kon zij geen zware gitaarstukken meer spelen en maakte in 2002 de overstap naar singer songwriter (zij kan gelukkig ook goed zingen) wat voor haar gepijnigde handen een enorme verlichting betekende. Zo kan zij haar vak als uitvoerend musicus toch nog blijven uitvoeren.

Blessures

Als niet-musicus en als starter of beginner op de gitaar is het soms moeilijk te begrijpen wat voor een ‘ramp’ een blessure voor een gitarist kan betekenen. Een gebroken nagel was een aantal jaren geleden (voordat er nagelreparatie setjes in de handel verschenen) voor sommige gitaristen al een reden om een concert af te zeggen. Een gebroken vinger? Na 6 weken gips doet ‘ie het toch weer? Even revalideren toch? Jazeker, maar niet voor de gitarist. Die is met die revalidatie op zijn minst een half jaar kwijt. Ik ken een klaveciniste die vanwege een gebroken middenhandsbeentje nooit meer klavecimbel heeft kunnen spelen. Ik mag er niet aan denken dat mij dit zou overkomen.

Blessures die je hinderen bij je gitaarspel, of dit zelfs onmogelijk maken, zijn er in allerlei soorten en maten. Voor het gemak heb ik ze ingedeeld in 3 categorieën:
1. Blessures die je oploopt door verwondingen of stoten.
2. Blessures vanwege overbelasting.
3. Blessures vanwege slijtage.

Iedere categorie heeft 3 gradaties:
1. Hij is vervelend of pijnlijk en hindert je bij het spelen.
2. Hij hindert je zodanig dat je niet al te lang kunt spelen.
3. Het is onmogelijk om met de blessure te spelen.

Als een blessure tijdelijk is moet je rusten en revalideren. Daarna kun je weer aan de slag. Sommige speciale techniek oefeningen op je gitaar kunnen zelfs revaliderend zijn. Helaas kan een blessure, net als die van Liona Boyd, ook chronisch zijn.

Categorie 1 – blessures die je oploopt door verwondingen of stoten.
Deze zijn te talrijk om op te noemen. Een ongeluk zit in een klein hoekje. Maar het is belangrijk om te beseffen dat er een groot nuanceverschil is tussen musici en niet-musici. Wat voor deze laatsten misschien slechts een beetje hinderlijk is kan voor de gitarist complete invaliditeit betekenen. Een klein stukje van de vingertop dat je onhandig hebt afgesneden tijdens het snijden van een bos prei betekent voor de niet-musicus slechts een beetje jodium en een pleister. Maar een gitarist kan in zo’n geval minstens 3 weken niet meer optreden met alle gevolgen van dien: geen inkomsten, conditieverlies, tijdelijk verlies van vaardigheden et cetera. Een beet van een hond in de hand is voor de een vervelend en pijnlijk, voor de gitarist betekent dit een regelrechte ramp: tijdelijke of permanente invaliditeit (op gitaargebied). Even struikelen op de trap waarbij je, om je val te breken, met een hand tegen een muur aanslaat: een verbandje erom, maar de gitarist moet zijn concert van die avond afzeggen.

Voorbeelden te over. Ik denk dat iedere gitarist wel eens een ongelukje heeft gehad waardoor hij een korte of langere tijd niet kon spelen. De blessure kan tijdelijk zijn maar in het ongunstigste geval kan het betekenen dat de gitarist zijn beroep niet meer kan uitoefenen.

Categorie 2 – Blessures vanwege overbelasting
Het gevaar van overbelasting zit in een klein hoekje. Te lang doorspelen terwijl je pijn of kramp hebt kan maar al te gemakkelijk leiden tot allerlei beschadigingen van huid, spieren, pezen, zenuwen en zelfs botten. Veel gitaristen die te enthousiast lang doorspelen of oefenen lijden in meer of mindere mate aan RSI (ook wel bekend als muisarm vanwege overmatig computergebruik).

Een andere kwaal die verband houdt met overbelasting is het Carpale Tunnel Syndroom. Deze aandoening is het gevolg van het –gedurende lange tijd– maken van een zelfde beweging. Dit wordt ook wel Occupational Overuse Syndrome (OOS) genoemd. Je kunt online hierover veel informatie vinden.

Een minder bekende overbelastingskwaal is de peesschede ontsteking. Te herkennen aan een knikkerachtige bobbel op de rug van de hand. Hierbij is er een scheurtje in de beschermingslaag van een pees gekomen waar de pees naar buiten komt. Pijnlijk en vervelend.

Slijmbeursontsteking komt vooral bij drummers voor, met name in de schouders. Helaas zijn er ook gitaristen die hiermee te maken hebben. Alle blessures door overbelasting kunnen genezen door absolute rust van het lichaamsdeel die de kwaal treft. In bijna alle gevallen duurt die rust minimaal 6 weken. Daarnaast moeten ze veelal behandeld worden door een fysiotherapeut.

Categorie 3 – Blessures vanwege slijtage
Dit zijn de ernstigste blessures omdat deze niet meer te genezen zijn. Ze worden op den duur alleen maar erger. Je leert er hooguit mee leven, met of zonder pijnstillers. De focale dystonie die Liona Boyd overkwam heb ik al genoemd. Een uiterst vervelende slijtage is Artrose. Dit is een natuurlijke slijtage aandoening in de vingers en gewrichten die bijna alle mensen van boven de 55 jaar schijnen te hebben. Dus ook niet-gitaristen lijden hieraan. 80% van hen merkt hier niets van.

Andere slijtage blessures zijn vaak te wijten aan een verkeerde speelhouding (nek- en rugklachten) en een verkeerde speeltechniek. Daarom is de rol van de gitaardocent ook zo belangrijk. Een goede, gediplomeerde, docent let altijd op je houding en techniek.

Maar ook een docent kan niet altijd blessures bij zijn (of haar) leerlingen voorkomen. Daarom is het voor iedere gitarist belangrijk om zich bewust te zijn van de gevaren van blessures. Denk maar eens aan de topsporter die regelmatig, en op tijd, rust neemt. En ook die rust heel serieus neemt. Voor de inspanning een goede warm-up kan veel blessureleed voorkomen.

‘Meester, ik heb deze week niet geoefend want het was vakantie’, ‘Wij zijn de hele week weg geweest dus ik heb niet kunnen oefenen’. Dit zijn zomaar een paar zinnen die je als gitaardocent kunt verwachten als leerlingen binnenkomen voor hun eerste gitaarles na een vakantie. Je vraagt je dan wel af in hoeverre leerlingen hun gitaarspel als een hobby beschouwen of meer als een verplichting.
En toch gaat het hier dan vaak om, over het algemeen, enthousiaste gitaarleerlingen. Leerlingen die vrolijk binnenkomen, heel actief deelnemen aan de lessen (die ze goed voorbereid hebben), en blij met hun nieuwe ‘huiswerk’ na de les weer naar huis gaan.

Als gitaardocent vind ik het niet zo heel erg als leerlingen eens een tijdje niet geoefend hebben. Maar ik vind het wel jammer want zij hebben door zo’n gitaarloze vakantie wel een nieuwe kans gemist om van hun gitaar te leren genieten.

Voor mij is een vakantie de ideale tijd om eens lekker alle aandacht aan de gitaar te besteden. Ik ben in de 50 jaar dat ik gitaar speel maar een enkele keer zonder gitaar op een vakantie geweest. Een dag niet gespeeld is een dag niet geleefd is een quote die op mij wel aardig van toepassing is. Ik kon in die gitaarloze vakanties altijd wel even een gitaar van iemand lenen. Of ik ging in een muziekwinkel ‘even een paar gitaren uitproberen’ enz. Het gitaristenbloed kruipt waar het niet gaan kan.

De redenen waarom je in een vakantie niet met je gitaar bezig zou kunnen zijn, draaien meestal niet om praktische zaken zoals ‘geen plek in de auto’ of anderszins, maar eerder om je persoonlijke visie omtrent de plaats die je gitaar in je leven inneemt en om de betekenis die je aan een vakantie geeft, of wilt geven.

Eerst iets over vakantie. Het woord ‘vakantie’ is afgeleid van het Latijnse ‘vacatio’ (= werkeloos), en heeft relaties met Latijnse woorden als vacuus (= hol, opengevallen) en vacuum (= leeg). Denk in dit verband ook maar aan woorden als ‘vacant’ en ‘vacature’. Kortom, de betekenis van vakantie is dat je niet daar bent waar je normaal gesproken actief aanwezig bent. Even een gezellig praatje maken met een collega tijdens werkuren zou je dus al een heel korte vakantie kunnen noemen. Maar dat is natuurlijk niet waar je aan denkt als je het over vakantie hebt. Dan heb je het over een langere periode dan een weekend dat je niet op je werk of op school aanwezig bent.

De essentie van een vakantie is om je te ontdoen van werk- of schoolstress. Om jezelf te resetten zodat je met nieuwe energie je dagelijkse bezigheden en verplichtingen weer kunt hervatten. Wel degelijk (mentaal en fysiek) tot rust komen dus.
Fysiek tot rust komen doe je door een goede nachtrust. Je lichaam is in staat om heel snel te herstellen na een inspanning. Mentaal tot rust komen doe je door iets anders te doen dan je gewend bent. Door je (tijdelijk) te concentreren op iets heel nieuws. Door je gedachtestromen en de daaraan gekoppelde activiteiten te doorbreken met een nieuwe impuls. Door iets op een andere manier te doen dan je gewend bent.

Hoe vier je dan vakantie met je gitaar? Door heel andere dingen te gaan doen dan je normaal met je gitaar doet. Ga eens onbekende stukken spelen. Componeer zelf een gitaarstuk. Volg een workshop improvisatie. Test de akoestiek uit van een ruimte waar je normaal nooit speelt, bijvoorbeeld een schuur of een kerk of de badkamer van je huis. Ga met anderen samenspelen. Speel stukken uit heel andere stijlperiodes of andere muziekstijlen. Organiseer met je vrienden een optreden voor familie en/of buurtbewoners in jullie huiskamer. Lees een boek over de geschiedenis van de gitaar.

Ga met je gitaar op pad de natuur in en speel eens voor een paar koeien in de wei of voor de dieren in het bos. Ietwat excentriek misschien, maar de keren dat ik bovenop een bergtop in de Alpen voor rondcirkelende monnikskap gieren speelde ervoer ik wel als een bijzondere ervaring. Die keer dat ik met mijn gitaar met een Spaanse schaapherder op pad ging in een Catalaanse woestenij leverde mij een dierbare herinnering op die mij niet meer afgenomen kan worden.

Je kunt ook eens een zomercursus volgen. De collega’s van de Utrechtse Gitaarschool en collega Peter van Elswijk organiseren iedere zomer leuke en inspirerende muziekvakanties in Frankrijk waarvoor je je kunt inschrijven.

En verder raad ik je natuurlijk aan om op je gemak rond te gaan neuzen in de winkel van Guitartown. Er staan veel nummers in de webwinkel zodat je wel iets van je gading kunt vinden.

En als je je gitaar echt niet mee kunt nemen en je gaat naar een gebied waar geen gitaarwinkels zijn, of waar je waarschijnlijk geen andere gitaristen zult tegenkomen? Bijvoorbeeld vanwege een rugzakvakantie naar Timboektoe, Siberië of Nepal? Waarschijnlijk heb je dan nog wel een mobieltje of iets anders bij je waarmee je mp3-tjes met gitaarmuziek kunt afspelen. Of waarmee je een e-boek kunt lezen over de gitaar of over gitaristen.

Al met al vormt een vakantie geen enkel probleem voor gitaar activiteiten, integendeel, het is de meest ideale tijd om je instrument beter te leren kennen. Om je op een nieuwe manier met je instrument te verbinden. Zo krijg je nieuwe energie, en overwin je eventuele fysieke of mentale blokkades.

Wanneer leerlingen vóór een vakantie aan mij vragen: ‘meester, heeft u nog tips voor in de vakantie?’ dan weet ik dat het met hen wel goed zal komen.